برفک دهان یا آفت و راه های درمان آن

دلایل آفت: برفک دهانی یکی از مجموعه بیماری های دهان و دندان است که در برخی موارد مشکلاتی را برای فرد بوجود می آورد. ایجاد عفونت باکتریایی ریشه شکل گیری برفک دهانی می باشد و معمولا در کودکان و نوزادان بیشترین حجم از برف دهانی مشاهده می شود. برفک دهانی که با نام های پزشکی مانند کاندیدیازیس دهانی یا کاندیدیازیس حفره حلقی نیز شناخته می شود در حالت عادی خیلی خطرناک نیست و درمان آن امکان پذیر است. هرچند باید به این نکته توجه داشته باشید که این بیماری در صورت گسترش در نقاط دیگر بدن باعث معضلاتی خواهد شد. همین امر باعث می شود که داشتن اطلاعات کافی در زمینه برفک دهانی مهم باشد.

برفک دهان چیست؟

برفک دهان یا همان کاندیدیازیس دهان، بر اثر  عفونت مخمر، باکتریایی و یا تراکم قارچ در دهان شکل می گیرد. در حالت عادی در دهان افراد قارچ وجود دارد، از جمله قارچ کاندیدیازیس که به صورت طبیعی در دهان هست. اما زمانی که مقدار آن بیشتر از حد نرمال شود و رشد کند فرد دچار برفک دهانی می‌شود.

برفک دهانی یک بیماری برای تمام سنین است. هرچند فراگیری آن در نوزادان، کودکان و افراد مسن بیشتر می باشد که دلیل این مورد ضعف سیستم دفاعی بدن است. معمولا در افراد جوان و میانسال زمانی اتفاق می افتد که فرد دچار بیماری خاصی مانند HIV باشد.

علائم برفک دهانی

برای اینکه بفهمیم به این بیماری مبتلا هستیم یا نه می توانیم علائم برفک دهانی را در مورد خودمان مرور کنیم. البته در بعضی موارد در زمان شروع هیچ علائمی را بروز نمی دهد و ممکن است مدتی به صورت مخفی فعالیت کند ولی با گسترش میزان عفونت و شدیدتر شدن آن علائم زیر قابل مشاهده خواهد بود:

• درد و سوزش در دهان
• مشاهده لکه های سفید و زرد بر روی سطح زبان، لثه ها، لب ها و لوزه ها.
• بروز خونریزی در برخی موارد که با تراشیدن برجستگی ها و لکه های دهان ایجاد می شود.
• احساس وجود جسمی پنبه ای شکل در دهان
• خشک شدن و ترک خوردن پوست در اطراف دهان
• تغییر در حس چشایی و احساس طعم بد غذا
• در موارد بالاتر احتمال از دست دادن حس چشایی
• احساس فشار در گلو برای بلعیدن غذا
• تحریک شدن و حساس شدن پوست در زیر دندان های مصنوعی

این علائم در دسته علائم دهانی قرار می گیرند که مشاهده آنها خبر از ابتلا به برفک دهانی دارد. جدایی از این موارد ممکن است عفونت به سایر نقاط بدن هم انتقال پیدا کند و در نقاط دیگر نیز علائم خود را نشان دهد. مثلا در موارد نادر مری افراد تحت تاثیر برفک دهانی قرار گرفته اند.

دلایل آفت یا برفک دهان

عامل ایجاد برفک دهانی باکتری ها و قارچ ها هستند. زمانی یک عفونت مخمری ایجاد می شود که با رشد بیش از اندازه و غیر معمول قارچ (Candida albicans) روبرو باشیم.

پس وجود قارچ در دهان به خودی خود موردی ندارد و یک ویژگی طبیعی و معمول است. در واقع برای بدنی که به صورت سالم کار می کنند و از سیستم ایمنی درستی برخوردار است، باکتری های مشخص میزان رشد و فعالیت قارچ ها را کنترل می کنند ولی زمانی که این سیستم ایمنی به هر دلیلی دچار مشکل شد و تعادل در بدن به هم خورد، قارچ ها دیگر تحت کنترل نخواهند بود و میزان فعالیت خود را افزایش می دهند.

یکی از دلایل ایجاد آفت استفاده از آنتی بیوتیک ها می باشد. چرا که آنتی بیوتیک ها با کاهش میکروارگانیسم‌های بدن، عاملی برای رشد بیشتر قارچ ها می شوند. بنابراین امکان ایجاد آفت دهانی بوجود می آید که در بیشتر موارد بعد از کاهش یا قطع مصرف دارو، این برفک‌های دهانی نیز از بین می روند.

عامل بعدی فرآیند درمان بیماری های سرطانی است. درمان هایی مانند شیمی درمانی و پرتو درمانی عاملی برای از بین بردن سلول های سالم هستند و یا میزان فعالیت آنها را کاهش می دهند. بنابراین سیستم بدن دچار تغییر می شود و شرایط ایجاد این مشکل یا سایر عفونت ها فراهم می شود.

خود بیماری های تضعیف کننده سیستم دفاعی بدن از دیگر عوامل ایجاد برفک دهانی می باشد. از جمله این بیماری ها می توان به سرطان خون و اچ آی وی اشاره کرد. به همین دلیل است که کاندیدیازیس دهانی در برخی موارد به عنوان یک نشانه و علامت ابتلا به HIV  هم در نظر گرفته می شود.

افراد دیابتی نیز مستعد ابتلا به برفک دهانی هستند و باید این نکته را در نظر بگیرند که سیستم دفاعی بدن آنها به دلیل دیابت بسیار ضعیف شده است و میزان قند خون در بدن بسیار بالاست. چنین شرایطی محیط را برای ایجاد عفونت و رشد قارچ ها مهیا می کند.

آیا برفک دهانی مسری است؟

بیماری های قارچی در صورت انتقال آن، مسری می باشد. به همین دلیل اگر به خاطر بوسیدن و یا شرایط دیگر قارچ عامل برفک دهانی از شخصی به شخص دیگر انتقال پیدا کند، احتمال ابتلای فرد به آن وجود دارد.

از طرفی انتقال عفونت مخمر محدود به دهان نمی باشد و ممکن است که این عفونت از یک قسمت بدن فرد بیمار به قسمتی از بدن شخص دیگر انتقال پیدا کنید. معمولا این مورد در روابط جنسی با شریک زندگی اتفاق می افتد و چنانچه فرد دچار برفک دهانی، عفونت مخمر در آلت تناسلی یا واژن باشد، می تواند از طریق رابطه، عفونت را به فرد همراه انتقال دهد.

یکی دیگر از موارد انتقال عفونت مخمر، انتقال از مادر به فرزند است که ممکن است در صورت داشتن عفونت مخمر واژن در زمان زایمان به نوزاد منتقل شود و یا به دلیل داشتن عفونت مخمر در سینه و نوک آن، در زمان شیر دهی، کودک مبتلا شود. حالت عکس این موضوع نیز صادق است و اگر کودک دارای برفک دهانی باشد امکان انتقال آن به بدن مادر وجود دارد.

الزاماً و در تمام موارد انتقال قارچ و عفونت مخمری برفک دهانی از فردی به فرد دیگر، باعث بیماری عفونتی در دهان و لثه یا سایر نقاط بدن نمی شود.

به این نکته هم توجه داشته باشید که ابتلا به کاندیدیازیس دهان دلیل بر آن نیست که حتما از یک فرد به شما سرایت کرده است. بلکه ممکن است به دلایل مختلفی که مربوط به سیستم ایمنی بدن است و یا اینکه بخاطر محیط زندگی به برفک دهانی مبتلا شده باشید.

تشخیص کاندیدیازیس دهان

اولین و مشخص ترین شیوه تشخیص برفک دهانی بررسی علائم آن توسط فرد یا پزشک می باشد. معمولا پزشک با مشاهده و معاینه وضعیت دهان فرد، کاندیدیازیس دهانی را به آسانی تشخیص می دهد. با این حال در بعضی موارد برای تشخیص دقیق و بررسی شرایط و شدت بیماری، نیاز به نمونه برداری می باشد. در این نمونه گیری پزشک برای انجام بیوپسی از برجستگی دهان با تراشیدن نمونه مورد نظر خود را بر می دارد تا در آزمایشگاه وجود کاندیدیازیس در آن تایید شود.

در مواردی که احتمال ابتلای مری به برفک دهانی وجود دارد، پزشک برای دریافت اطلاعات بیشتر و تشخیص نهایی از آندوسکوپی استفاده می کند که در این روش لوله نازک همراه با دوربین از طریق دهان وارد مری می شود و وضعیت به صورت کامل بررسی می گردد.

درمان برفک دهان

درمان برفک دهانی بیشتر توسط مصرف دارو صورت می گیرد و پزشک با توجه به دلایل ایجاد آن و وضعیت بدنی فرد یک یا چند مورد از داروهای زیر را تجویز می کند :

• تجویز فلوکونازول به عنوان یک داروی ضد قارچ خوراکی
• تجویز قرص کلوتریمازول لوزی شکل که به عنوان داروی ضد قارچ استفاده می شود.
• تجویز ایتراکونازول برای افرادی که با سایر درمان های برفک دهانی بهبود پیدا نکرده اند. این داروی ضد قارچ همچنین برای رفع برفک دهانی افراد مبتلا به HIV نیز تجویز می گردد.
• استفاده از دهانشویه ضد قارچ نایساتین که عفونت سطحی را از بین می برد. برای دریافت نتیجه بهتر، باید مقدار مشخصی از این دهانشویه درون دهان خود یا کودک بچرخانید.
• تجویز آمفوتریسین بی برای مواردی که برفک دهانی بسیار شدید است، استفاده می شود.

طول درمان کاندیدیازیس دهانی معمولا کمتر از دو هفته است و باید به صورت دقیق و درست تمام موارد تجویز شده توسط دکتر را مصرف کنید. با این حال امکان بازگشت بیماری در برخی موارد بعد از درمان نیز وجود دارد.

احتمال تکرار برفک دهانی برای نوزادان در سال اول زندگی، وجود دارد و نباید دچار اضطراب و دلهره شد.

درمان های خانگی کاندیدیازیس دهان

در صورتی که خود فرد این بیماری را تشخیص دهد و یا در بعضی موارد هم که پزشک برفک دهانی را تایید می کند، می توانید از درمان های خانگی برای برفک دهانی استفاده کنید. این درمان ها شامل تغییرات در سبک زندگی، تغییر در برنامه غذایی و استفاده از موارد درمانی خانگی می باشد که مهمترین آنها عبارتند از :

• رعایت بهداشت دهان و دندان به صورت کامل و اهمیت دادن به مواردی چون : مسواک زدن مرتب، تعویض مسواک بعد از اتمام درمان، نظافت کامل و درست دندان های مصنوعی
• عدم استفاده از دهانشویه و اسپری، مگر اینکه مورد خاصی از آن را پزشک تجویز کرده باشد.
• استفاده از داروهای تسکین دهنده برفک دهانی در بزرگسالان
• استفاده از محلول آب نمک، محلول آب و جوش شیرین، محلول آب و آبلیمو، محلول آب و سرکه سیب برای شستشوی دهان.
• استفاده از ماست پروبیوتیک نیز اثرگذار است.

کاندیدیازیس دهان در دوران شیردهی

به این نکته توجه شود که در زمان شیردهی نوزاد، احتمال انتقال عفونت مخمری بین مادر و نوزاد وجود دارد. چرا که قارچ ایجاد کننده کاندیدیازیس دهانی در کودک می تواند عاملی برای ایجاد عفونت مخمری در سینه و نوک آن باشد. از جهتی اگر مادری به عفونت مخمر سینه مبتلا است باید بداند که این عفونت می تواند از طریق شیردهی وارد دهان کودک شود و باعث ایجاد برفک دهانی شود.

در برخی موارد نیز ممکن است برفک دهانی کودک به پستان مادر منتقل شود ولی نشانه هایی از عفونت وجود نداشته باشد. چرا که قارچ ها می توانند بدون ایجاد عفونت نیز زنده بمانند. با این حال نشانه های ابتلا به عفونت مخمر در سینه و نوک آن شامل موارد زیر است :

• ایجاد سوزش و خارش در نوک پستان و نواحی اطراف آن
• ایجاد درد در پستان چه زمان شیردهی و چه بعد از آن
• ایجاد لکه های سفید و کم رنگ در نواحی نوک پستان
• براق شدن پوست نوک پستان و اطراف آن
• پوست اندازی و پوسته پوسته شدن نوک پستان و اطراف آن

حتما به این نکته توجه داشته باشید که چه برفک دهانی در کودک وجود داشت و چه عفونت در پستان مادر وجود داشت، باید مراحل درمان سریعا آغاز شود تا تکرار این چرخه انتقال از کودک به مادر و یا از مادر به کودک از بین برود.

برفک دهان در نوزادان و کودکان

به دلیل سیستم دفاعی ضعیف کودکان، در بیشتر موارد بیماری برفک دهانی برای نوزادان و کودکان اتفاق می افتد. رایج ترین راه ابتلا به کاندیدیازیس دهانی در نوزادان نیز انتقال عفونت از مادر به نوزاد چه در زمان زایمان و چه در زمان شیردهی می باشد. در کنار این موارد از طریق محیط نیز ممکن است مخمر عفونت وارد دهان نوزاد شود. مانند وسایلی که کودک به دهان خود می برد و یا پستانک و دندانی کودک که عاملی برای ایجاد آن هستند.

در صورتی که نوزاد و کودک به برفک دهانی مبتلا شود علائم زیر را مشاهده خواهید کرد :

• ایجاد لکه‌هایی به رنگ سفید یا زرد که به صورت برجسته در سطح زبان، لوزه‌ها، لثه‌ها و لب ها مشاهده می شود.
• خونریزی دهانی بر اثر تراشیده شدن برجستگی ها
• سوزش به همراه درد در دهان
• خشک شدن پوست در گوشه ها و اطراف دهان

همچنین ایجاد برفک دهانی در کودک، مشکلات جانبی را نیز به همراه خواهد داشت که ممکن است شامل مواردی چون کاهش اشتها، مشکل در تغذیه، تحرک پذیری و گر گرفتگی شود.

در صورتی که علائم کاملا واضح نیست و نمی توانید به قطعیت برسید که کودک به برفک دهانی مبتلا شده است یا خیر، به پزشک مراجعه کنید و در صورت تایید پزشک، درمان را هم برای کودک و هم برای مادر که به او شیر می دهد آغاز کنید. معمولا در چنین شرایطی برای کودک داروی ضد قارچ تجویز می شود و به مادر توصیه می شود که از کرم های ضد قارچ مانند تربینافین یا کلوتریمازول بر روی پستان خود استفاده کند. حتما توجه داشته باشید که قبل از شیردهی، کرم را از روی پستان پاک نمایید.

همچنین به صورت مرتب تمام مواردی را که دهان کودک با آنها در تماس است را ضد عفونی کنید. از جمله پستانک کودک، دندانی کودک، نوک سینه‌های مادر و هر وسیله ای که کودک به دهان خود می برد.

برفک دهان در بزرگسالان

در افراد مسن به دلیل کاهش قدرت سیستم ایمنی بدن احتمال ابتلا به برفک دهانی وجود دارد و در جوانان و میانسالان این مورد کمتر می باشد. با این حال اگر فرد دچار بیماری خاصی مانند HIV و دیابت باشد مستعد ابتلا به برفک دهانی هم هست. همچنین خوب است بدانیم نظافت دهان و دندان بسیار مهم می باشد و احتمال ابتلا به کاندیدیازیس دهانی در تمام سنین وجود دارد.

اگر فرد از سلامتی کامل برخوردار باشد و تحت شرایط جانبی دچار برفک دهانی شده باشد، جای نگرانی وجود ندارد و با مشکلات جدی روبرو نخواهد شد. در چنین مواردی با درمان‌های رایج، برفک دهانی به سرعت مداوا می شود. اما در مواردی که سیستم ایمنی بدن ضعیف است احتمال انتقال عفونت به سایر نقاط بدن وجود دارد.

عوارض برفک دهان

با پیشگیری و یا انجام درمان درست در مورد برفک دهانی، امکان ایجاد عوارض خطرناک وجود نخواهد داشت. اما در شرایطی که سیستم ایمنی فرد ضعیف است و به بیماری خاصی مبتلا است، این امکان وجود دارد که عفونت وارد مری شود و گسترش بیشتری داشته باشد.

در برخی موارد نیز قارچ و عفونت با ورود به جریان خون می تواند نواحی حساس بدن فرد مانند قلب، مغز و چشم را تحت تاثیر قرار دهد که یک حالت تهاجمی است و به اسم کاندیدیازیس سیستمیک معروف است. چنین شرایطی باعث اعلام زنگ خطر است و احتمال ایجاد مشکلات اساسی در نقاط تحت تاثیر و حساس مانند چشم وجود دارد.

پیشگیری از برفک دهان

از آنجایی که بیماری‌های قارچی قابل انتقال هستند و همچنین میزان رشد آنها به سیستم بدن بستگی دارد، می توان با رعایت نکات زیر از ابتلا به برفک دهان پیشگیری کرد :

• رعایت اصول مربوط به بهداشت دهان و دندان (مسواک زدن، نخ دندان، مراجعه دوره‌ای به دندانپزشک)
• برداشتن دندان مصنوعی در زمان خواب، نظافت آنها به صورت روزانه و توجه به سالم بودن آنها
• استفاده از رژیم غذایی مناسب و مغذی برای داشتن بدن سالم با سیستم ایمنی بالا
• در صورت استفاده از اسپری کورتیکواستروئید حتما دهان خود را بعد از آن بشویید و مسواک بزنید.
• کنترل سطح قند خون در افراد دیابتی
• درمان عفونت مخمری که در هر نقطه از بدن ایجاد شده است.
• رفع برفک از سطح زبان و دهان با استفاده از مسواک نرم
• استفاده از غذاهای دارای پروبیوتیک